Kujdes! Gjykatës e prokurorë nuk mund të marrin përsipër çështje etike dhe morale të shoqërisë –

Nga Alba Malltezi

Është e kuptueshme që kur në një shoqëri politika, intelektualët, vetë shoqëria civile, tradhëtojnë besimin e saj, kërkohet ky besim tjetërkund. Madje kudo. Është kjo që po ndodh me shoqërinë tonë të sfilitur pas tranzicionit të gjatë dhe të futur në centrifugën e qëllimshme të dikujt që: Janë të gjithë njësoj, të gjithë të fajshëm e të gjithë hajdutë. E ndërsa kjo centrifugë është vendosur në opsionin maksimal të rrotullimit të saj, sidomos tani që sa vijnë dhe afrohen zgjedhjet e 11 majit, mjegulla bëhet më e dendur dhe më e fortë. Por është pikërisht në këto situata që secili prej nesh duhet të ndalojë e të reflektojë: Çfarë po bëjmë? A duhet të marrin gjykatës dhe prokurorë, sado perfektë të jenë ata, rolin e rregullatorit moral dhe etik të një shoqërie? Le t’i referohemi detyrave dhe rolit që në të vërtetë këto figura kanë.

Është e sigurtë që si gjyqtarët dhe prokurorët kanë një rol themelor në administrimin e drejtësisë, por nuk duhet të zëvendësojnë shoqërinë në përcaktimin e vlerave morale dhe etike. Detyra e tyre është të zbatojnë ligjin në mënyrë të paanshme, duke u bazuar në normat juridike dhe jo në bindjet personale apo morale.

Në rolin e sistemit gjyqësor ata ndahen në këtë mënyrë të qartë. Gjyqtarët: Duhet të interpretojnë dhe zbatojnë ligjin, duke siguruar një proces të drejtë dhe duke respektuar të drejtat themelore të të gjithëve. Prokurorët: Përfaqësojnë akuzën dhe kanë detyrën të ndjekin penalisht veprat penale në interes të drejtësisë, jo për motive personale apo ideologjike.

Në këtë pozicion të tyrin ata kanë dhe kufizime në rolin që kanë. Ata nuk mund të imponojnë vizionin e tyre etik, pasi shoqëria përbëhet nga ndjeshmëri dhe vlera të shumta e të ndryshme. Por sidomos, morali evoluon me kohën dhe ndryshon mes kulturave dhe konteksteve të ndryshme, ndërsa ligji duhet të garantojë stabilitet dhe siguri juridike.

Është vërtetuar se në një sistem ku magjistratët imponojnë etikën e tyre personale mund të çojë në arbitraritet dhe padrejtësi, duke minuar besimin e qytetarëve tek drejtësia.

Edhe pse në kohë të kohëve ekziston një marrëdhënie midis ligjit dhe moralit. Ligji shpesh ndikohet nga vlerat morale të një shoqërie, por duhet të mbetet autonom për të garantuar drejtësi dhe parashikueshmëri. Në një demokraci, parimet etike të shoqërisë shprehen përmes debatit publik dhe ligjvënësit, jo përmes vendimeve individuale të magjistratëve. Ka raste kur sistemi gjyqësor ka kontribuar në evolucionin etik (p.sh., në të drejtat civile), por gjithmonë duke respektuar ligjin dhe Kushtetutën.

Gjyqtarët dhe prokurorët duhet të zbatojnë ligjin me paanshmëri dhe pa u shndërruar në arbitra moralë të shoqërisë. Debati mbi vlerat etike u takon politikës, shoqërisë civile dhe qytetarëve, jo sistemit gjyqësor.

A po ndodh kjo në shoqërinë tonë aktualisht? Gjërat po përzihen dhe nuk kuptohet nëse në debat publik është zëri i gjykatësve dhe prokurorëve i përcjellë nga disa analistë dhe gazetarë, të cilët thonë se kanë burime të tyre, apo po kryhet në dritë të diellit dhe në sytë tanë një manipulim që ka për të disatën herë si synim përzierjen dhe mjegullimin e zakonshëm të gjërave.

Për të ndarë manipulimin nga e vërteta, gjykatës e prokurorë duhet të deklarohen qartë dhe hapur se ata nuk po përfshihen në fushata etike dhe morale në Shqipëri. Eshtë një gjë që me siguri do ta kishin bërë shumë mirë, nëse nuk do të ishin ama as prokurorë dhe as magjistratë.