Trump e do me çdo kusht, por Kanali i Panamasë është në krizë –

Kanali i Panamasë është një nga veprat më të mëdha inxhinierike në botë. Ky ujëkalim, i cili përshkon 80 kilometra përmes Panamasë dhe lidh Oqeanin Atlantik me atë Paqësor, është një arterie e rëndësishme për tregtinë botërore dhe një burim krenarie për Panamanë. Megjithatë, ai po përballet me sfida të mëdha.

Thatësirat më të shpeshta dhe më intensive kanë vënë në rrezik këtë rrugë të rëndësishme detare, duke detyruar autoritetet të ndërmarrin një plan kontrovers për ndërtimin e një dige në lumin Río Indio për të siguruar furnizimin me ujë të kanalit. Ky projekt do të përmbytë mijëra banesa, duke zhvendosur rreth 2300 njerëz nga komunitetet e prekura.

Në mes të kësaj krize, Kanali i Panamasë është bërë pjesë e agjendës ekspansioniste të ish-presidentit amerikan Donald Trump. Që nga marrja e detyrës, ai ka kërkuar që Shtetet e Bashkuara të rimarrin kontrollin e kanalit, madje nuk ka përjashtuar mundësinë e përdorimit të forcës ushtarake. Trump ka pretenduar në mënyrë të rreme se Kina kontrollon kanalin dhe është ankuar për tarifat e larta të kalimit.

Këto deklarata kanë hasur në kundërshtim të fortë nga liderët panamezë. Presidenti i Panamasë, José Raúl Mulino, deklaroi se sovraniteti i vendit mbi kanalin është i padiskutueshëm. Ndërkohë, ekspertët mendojnë se ndërhyrja amerikane do të kishte pasoja të rënda, pasi menaxhimi i kanalit është një detyrë jashtëzakonisht komplekse, veçanërisht në kushtet e krizës së klimës.

Kriza e thatësirës dhe rreziku për kanalin

Kanali i Panamasë funksionon si një “ashensor ujor”, duke përdorur një sistem ndërlidhës të digave që ngre anijet rreth 26 metra mbi nivelin e detit përmes Liqenit Gatún, një nga liqenet më të mëdha artificiale në botë. Çdo kalim kërkon rreth 190 milionë litra ujë të ëmbël nga ky liqen, i cili gjithashtu furnizon me ujë të pijshëm më shumë se 50% të popullsisë së Panamasë.

Liqeni Gatún dhe Liqeni Alajuela mbështeten 100% nga reshjet e shiut, por ndryshimet klimatike po i bëjnë këto burime gjithnjë e më të pasigurta. Panamaja është një nga vendet më të lagështa në botë, por cikli natyror El Niño ka shkaktuar thatësira të përsëritura. Në vitet 2023 dhe 2024, një periudhë e fortë e El Niño uli nivelet e ujit në pikën kritike, duke detyruar autoritetet të reduktojnë numrin e kalimeve ditore nga 36 në vetëm 24, duke shkaktuar ndërprerje në zinxhirët e furnizimit global.

Sipas studiuesit Steve Paton nga Instituti i Kërkimeve Tropikale të Smithsonian në Panama, frekuenca e thatësirave është rritur ndjeshëm. “Më parë, një thatësirë e madhe ndodhte çdo 20 vjet. Tani kemi përjetuar tri brenda më pak se 30 viteve”.

Një zgjidhje e debatueshme: Diga e Río Indio

Për të siguruar të ardhmen e kanalit, Autoriteti i Kanalit të Panamasë ka propozuar ndërtimin e një dige në lumin Río Indio për të krijuar një rezervuar të ri. Ky projekt, i cili do të kushtojë rreth 1.6 miliardë dollarë dhe do të zgjasë rreth gjashtë vjet për t’u ndërtuar, pritet të stabilizojë furnizimin me ujë për 50 vitet e ardhshme.

Megjithatë, ky plan ka hasur në kundërshtime të forta, pasi do të zhvendosë komunitete të tëra, duke përmbytur shtëpi, toka bujqësore, shkolla dhe klinika shëndetësore. “Ky është një kërcënim i drejtpërdrejtë për komunitetet që kanë jetuar dhe punuar në këto toka për gjenerata,” tha Alberto Agrazal nga Rrjeti Ekologjik i Kishës Katolike.

Autoritetet kanë premtuar kompensime dhe zhvendosje të drejtë, por historia e zhvendosjeve të mëparshme për projektet e kanalit ka krijuar një mungesë besimi te banorët lokalë. “Opozita është e fortë dhe e organizuar,” shtoi Agrazal.

Një e ardhme e pasigurt

Edhe nëse diga ndërtohet, ekspertët paralajmërojnë se nuk do të jetë e mjaftueshme. Osvaldo Jordán, një politolog panamez, thekson se kanali ka nevojë për menaxhim më të mirë, duke përfshirë mbrojtjen e pyjeve, uljen e ndotjes dhe kontrollin e urbanizimit të pakontrolluar. “Mund të ndërtoni Río Indio dhe tri diga të tjera, por problemi nuk do të zgjidhet.”

Në këtë sfond kompleks, Trump vazhdon të përdorë retorikën e tij agresive. Megjithatë, sipas Ryan Berg nga Qendra për Studime Strategjike dhe Ndërkombëtare, është e paqartë se si SHBA mund të rimarrë kontrollin e kanalit. “Trump vepron me shpejtësi, por ky është një projekt afatgjatë”.

Në Panama, këto kërcënime kanë ringjallur ndjenjat patriotike. Kanali nuk ishte një dhuratë, por një e drejtë e rikuperuar, thekson aktivistja Renate Sponer nga organizata mjedisore Ya es Ya. “Çdo problem me të cilin ai përballet, duhet të zgjidhet nga panamezët”.